Portret Wincentego Kadłubka autorstwa Juliana Schübelera według Jana Matejki / źródło: pl.wikipedia.org
Na dobrą sprawę do dziś nie widomo na pewno kim był autor Kroniki Polskiej, skąd takie nazwisko, jakie kończył szkoły.
„Badacze-mediewiści nie ustają w wysiłkach zmierzających do rekonstrukcji najdrobniejszych nawet szczegółów życiorysu pisarza oraz odtworzenia okoliczności powstawania Kroniki, będącej tyleż dokumentem dziejów, co wybitnym utworem literatury przełomu XII i XIII wieku”.* Badacze i analitycy jego biografii oraz „Kronika dziejów Polski” wysuwają różne tezy i hipotezy, ale wszystkie one pozostają w sferze prawdopodobieństwa.
Mistrz Wincenty Kadłubek urodził się prawdopodobnie około 1150 roku, kształcił się zapewne w szkole katedralnej w Krakowie. W czwartej księdze Kroniki informuje, że zetknął się z biskupem krakowskim Mateuszem (1143-1166) oraz arcybiskupem Janem (1146-1167). Ci dwaj stali się rozmówcami w jego Kronice. Można przypuszczać, że uczył w krakowskiej katedralnej szkole. Studiował przypuszczalnie w Paryżu, co potwierdzić może jego oczytanie, rodzaj erudycji zdradzające wyraźny wpływ francuskiego renesansu XII wieku. Podobno wrócił do kraju w 1189 roku. Znalazł się w kręgu ludzi bliskich Kazimierzowi II Sprawiedliwemu. Niewykluczone, że prowadził szkołę katedralną na Wawelu. Prawdopodobnie w 1196 roku został prepozytem kościoła Panny Marii w Sandomierzu. W 1208 roku został biskupem krakowskim, z tej godności zrezygnował dobrowolnie w 1217 roku. Po tej rezygnacji opuścił Kraków udając się pieszo do jędrzejowskiego klasztoru cystersów, gdzie zmarł w 1223 roku i został pochowany w kościele klasztornym. Kronikę zlecił mu napisać książę Kazimierz, o czym informuje w Prologu.
Cała Kronika dziejów Polski składa się z czterech ksiąg. Trzy pierwsze to dyskurs między Mateuszem i Janem o początkach. Ale warto przytoczyć jak zaczyna się Kronika:
„Była, była ongiś zacność w tej rzeczpospolitej, którą senatorowie, jakby jakieś niebieskie świeczniki opromieniły nie zapisaniem pergaminowych kart wprawdzie, ale najświetniejszych czynów blaskiem. Nie rządzili bowiem nimi ani potomkowie plebejscy, ani samozwańczy władcy, lecz dziedziczni książęta, których dostojność, chociaż wydaje się okryta pomroką niewiedzy, to świeciła jednak dziwnym blaskiem, którego nawałnice tylu wieków nie mogły zagasić. Pamiętam rozmowę znakomitych mężów, których wspomnienia są tym wiarygodniejsze, im większym uznaniem cieszy się ich powaga. Rozprawiali bowiem Jan i Mateusz, obaj w podeszłym wieku, obaj poważnie myślący o początkach, rozwoju i wypełnianiu się [dziejów] rzeczpospolitej. Wtedy rzecze Jan: Pytam mój Mateuszu, za czyich to czasów, mamy przyjąć, wziął początek nasz ustrój państwowy? My bowiem dzisiejsi jesteśmy i nie masz w nas sędziwej wiedzy dni minionych”.**
Księga pierwsza przedstawia pochodzenie narodu i państwa polskiego, w dużej mierze wzbogaconej przez urocze legendy i podania, które miałyby podnieść znaczenie, rangę narodu, stąd tzw. cykl małopolski o Kraku zwanym Grakchem, o smoku, o założeniu miasta Gracchowia, o Wandzie co nie chciała Niemca.
Teresa Michałowska pisze, że „dialogowość trzech pierwszych ksiąg Kroniki była czymś wyjątkowym na tle średniowiecznej historiografii”. Relacje Jana i Mateusza pełnią w stosunku do siebie funkcją uzupełniającą, tworzą oni nie tylko narracyjny przekaz dziejów narodu, państwa, dynastii, ale na ich tle wykład idei i poglądów, pokazujących światopogląd samego autora Kroniki.
Natomiast Księga czwarta zgubiła ów duet mądrych starców i zmieniła formę dialogową na normalną narrację o walce o senioralny tron krakowski. Wincenty Kadłubek był zwolennikiem i gloryfikatorem Kazimierza II, którego zaprezentował jako władcę dobrego i sprawiedliwego.
Styl Kroniki dziejów Polski ma dwie cechy: jest trudny i ozdobny, aby nie powiedzieć wyrafinowany. Dzieło krakowskiego odbiega od znanych wtedy wzorów łacińskich.
* (T. Michałowska, Średniowiecze, Warszawa 1995, s.129).
** (T. Michałowska, Średniowiecze, Warszawa 1995, s.134).
autor opisu: prof. Stanisław Żak
Literaturoznawca, historyk, publicysta, społecznik. Na początku lat 80. prezes Klubu Inteligencji Katolickiej w Kielcach. Od 1989 do 1993 senator I oraz II kadencji. Wieloletni wykładowca Akademii Świętokrzyskiej. Autor licznych publikacji książkowych i artykułów naukowych, m.in. „Maria Kuncewiczowa”, „Cudze chwalicie – swego nie znacie. Obecność regionu kieleckiego w kulturze narodowej”, „Witold Gombrowicz” (autobiografia, autokreacja, legenda), „Wdzięczność pamięci”.
W ramach projektu „Wielka literatura w cyfrowym świecie” Radio Kielce, w latach 2023-2025, nagra w formie audiobooków największe dzieła literackie, jakie powstały na terenie regionu świętokrzyskiego bądź zostały napisane przez autorów trwale związanych z ziemią kielecką.
Projekt Radia Kielce „Wielka literatura w cyfrowym świecie” zakłada stworzenie wyjątkowej i cennej biblioteki świętokrzyskiej. Nagrania realizowane będą w 2023, 2024 i 2025 roku. Jednym z pierwszych dzieł literackich, które zostały nagrane, jest „Kronika dziejów Polski” w interpretacji Andrzeja Pieczyńskiego.
Publikowane na portalu wielkaliteratura.online książki do słuchania nagrywane są w studiu Radia Kielce, dzięki czemu ich jakość jest profesjonalna. Dostępne za darmo audiobooki czytają lubiani lektorzy, znani aktorzy i dziennikarze Radia Kielce, którzy swoim głosem doskonale potrafią oddać klimat książek wciągając odbiorcę w świat bohaterów i wydarzeń.
Zasoby portalu „Wielka literatura w cyfrowym świecie” zostały uzupełnione o dostępne nagrania z archiwum Radia Kielce.
