„Przedwiośnie” to powieść polityczna Stefana Żeromskiego wydana w 1924 roku (datowana 1925 r.) w Warszawie w wydawnictwie Jakuba Mortkowicza. „Przedwiośnie” – podzielone na trzy części („Szklane domy”, „Nawłoć”, „Wiatr od wschodu”) – opowiada o życiu Cezarego Baryki, przedstawiciela młodego pokolenia, urodzonego i wychowanego w carskiej Rosji (Baku), który przybywa do „Polski marzeń”, odrodzonej po I wojnie światowej. Przedwiośnie jest powieścią ukazującą konkretne ówczesne opcje polityczne.
Tytuł powieści ma charakter wybitnie metaforyczny. W dosłownym rozumieniu „przedwiośnie” jest okresem pośrednim pomiędzy zimą a wiosną, kiedy mimo niskich temperatur i wciąż zalegającego śniegu pojawiają się pierwsze oznaki powrotu przyrody do życia. Znaczenie przenośne można rozumieć jako czas, w którym kształtowało się państwo polskie po okresie zaborów, a w kraju panował niepodległościowy entuzjazm. Okolicznością nie bez znaczenia jest, że symbolika oraz ideowa wymowa tytułu pośrednio nawiązuje do powieści E. Zoli Germinal, który w oparciu o podobną ideologię, we francuskim kalendarzu rewolucyjnym również oznaczał miesiąc przedwiośnia.
Poza Cezarym Baryką do ważniejszych bohaterów powieści należą: Jadwiga z Dąbrowskich Baryka i Seweryn Baryka – rodzice Cezarego; urzędnik państwowy Szymon Gajowiec – przyjaciel z lat młodości matki Cezarego; Hipolit Wielosławski – przyjaciel Cezarego z okresu wojny polsko-bolszewickiej; Karolina Szarłatowiczówna – młoda dziewczyna zakochana w Cezarym Baryce; Wanda Okszyńska – osoba darząca Barykę podobnym uczuciem jak Karolina, jednak młodsza od niej i mniej zamożna; Laura Kościeniecka – arystokratka, kochanka Cezarego; Antoni Lulek – ideowy bolszewik zamierzający wciągnąć Cezarego do organizacji komunistycznej.
„Przedwiośnie” – część I: Szklane domy
Cezary Baryka wraz z rodzicami mieszka w rosyjskim Baku. Wybuch I wojny światowej skutkuje powołaniem jego ojca do wojska. Później do Baku dociera rewolucja; w pierwszym okresie Cezary jest nią zafascynowany, jak i manifestacjami, jednakże matka w tym czasie z trudem zdobywa środki do życia, a wkrótce potem zostaje aresztowana i umiera. Następnie Baku na oczach bohatera staje się miejscem rzezi Ormian, dokonanej przez wojsko tureckie i przez miejscowych Azerów. Wśród tych wydarzeń Cezary przypadkiem odnajduje ojca, z którym udaje się w długą i trudną podróż do Polski, ale który umiera w drodze. Sam Cezary dociera do Warszawy, gdzie odnajduje Szymona Gajowca, dawną miłość swej matki. Bohater zdziwiony jest obrazem polskiej biedy i ubóstwa zamiast legendarnych szklanych domów, o których opowiadał mu ojciec przed wyruszeniem w podróż do Polski.
W części tej kształtują się późniejsze poglądy bohatera, który do końca opowieści pozostanie socjalistą.
„Przedwiośnie” – część II: Nawłoć
Baryka podejmuje studia medyczne, jednakże po wybuchu wojny polsko-bolszewickiej decyduje się wstąpić do wojska. W trakcie walk z sowieckimi komunistami ratuje życie Hipolitowi Wielosławskiemu, z którym się zaprzyjaźnia i od którego otrzymuje propozycję wypoczynku w majątku w Nawłoci. Podczas pobytu na wsi bohater korzysta z miejscowych rozrywek, poznaje też trzy młode panie: Karolinę Szarłatowiczównę (zakochuje się w Baryce, później zaś zostaje otruta), Wandę Okszyńską (żywiącą do bohatera podobne uczucie) oraz Laurę Kościeniecką (z którą pomimo jej zaręczyn Baryka ma romans). Po skandalicznym zajściu z narzeczonym Laury Cezary wyjeżdża do folwarku w Chłodku, a następnie powraca do stolicy.
W części tej Stefan Żeromski prezentuje wizję świata polskiej arystokracji oraz związanej z nią wsi folwarcznej. U głównego bohatera tworzy to jaskrawy kontrast dla świata poznanego podczas wojny i w trakcie powojennej tułaczki repatriacyjnej.
„Przedwiośnie” – część III: Wiatr od wschodu
Po powrocie do Warszawy Baryka podejmuje pracę u Szymona Gajowca, przy którym zapoznaje się z jego ideałami i poglądami na przyszłość Polski. W tym samym czasie poznaje też Antoniego Lulka, kolegę ze studiów, wyznającego poglądy komunistyczne. Bohater zostaje zaproszony na spotkanie komunistów, na którym podejmuje z nimi ostrą polemikę – jego argumenty nie spotykają się jednak ze zrozumieniem, a on sam zostaje usunięty z zebrania. Cezary po raz ostatni spotyka się też z Laurą. W końcowej scenie powieści uczestniczy w pochodzie robotników: kiedy drogę zastępują im żołnierze, odłączony od wszystkich Baryka samotnie postępuje naprzód („…Baryka wyszedł z szeregów robotników i parł oddzielnie na ten szary mur żołnierzy…”).
Opis opracowany na podstawie pl.wikipedia.org
Autor: Stefan Żeromski; Tytuł: Przedwiośnie; Lektor: Bohdan Gumowski; Wydawca: Radio Kielce
