Portret Wincentego Kadłubka autorstwa Juliana Schübelera według Jana Matejki / źródło: pl.wikipedia.org
Wincenty Kadłubek to pierwszy polski kronikarz, autor Kroniki Polskiej, przez kilkanaście lat pełnił urząd biskupa krakowskiego, jednak zrzekł się tej funkcji i resztę życia spędził jako mnich w opactwie cysterskim w Jędrzejowie.
Wincenty Kadłubek urodził się około 1160 roku w Karwowie (obecnie województwo świętokrzyskie) w rodzie Różyców. Swój przydomek gwarantuje Janowi Długoszowi, który z Kadłuba, jak niezbyt godnie określano jego ojca, mianował go Kadłubkiem.
Od najmłodszych lat nauka towarzyszyła mu w życiu. Początkowo chodził do szkoły w okolicznej Stopnicy, później do szkoły katedralnej w Krakowie. Dzięki znajomości z księciem Kazimierzem Sprawiedliwym i jego wsparciu materialnym po święceniach kapłańskich wyjechał na studia do Paryża i Bolonii, choć źródła podają oba uniwersytety zamiennie. Najprawdopodobniej studiował prawo, filozofię lub medycynę. Dzięki doświadczeniu nauki poza granicami kraju i zdobyciu wszechstronnego wykształcenia – być może jako pierwszy Polak, Wincenty stał się członkiem elity uczonych nad Wisłą otrzymując tytuł magistra – mistrza, co wskazywać może na to, że wykładał w krakowskiej szkole katedralnej. Nie ma jednak dokumentów, które mogłyby to potwierdzić.
Pierwsza Kronika
Po powrocie do ojczyzny Wincenty Kadłubek był notariuszem, a później kanclerzem dworu Kazimierza Sprawiedliwego, choć mógł też pełnić funkcję kapelana książęcego. Rozszerzał też kult świętego Floriana, który dotąd nie był znany w Krakowie i Polsce. W tym czasie rozpoczął pracę nad swoim pierwszym, najsłynniejszym dziełem – Kroniką Polską, arcydziełem literatury tamtego okresu.
Po śmierci księcia, stał się prepozytem (przełożonym) kapituły kolegiackiej w Sandomierzu. Pomimo zmiany miejsca swoich działań, nie stracił kontaktu ze środowiskiem krakowskim, wciąż prowadził prace nad Kroniką. Śmierć biskupa Pełki sprawiła, że po kilkunastu latach wrócił do Krakowa, ponieważ jak się okazało – był jednym z pretendentów na biskupstwo krakowskie, choć traktował siebie jako niegodnego sługę Kościoła.
Biskupstwo
Wincenty Kadłubek był pierwszym w historii Kościoła w Polsce biskupem wybranym przez kanoników katedralnych, a nie panującego księcia. Jego wybór zatwierdził papież Innocenty III 28 marca 1208 roku. Trzy miesiące później sakrę biskupią otrzymał od arcybiskupa gnieźnieńskiego – Henryka Kietlicza. Biskup Wincenty Kadłubek należał do zwolenników jego radykalnych reform, jakie przeprowadzał w polskim Kościele. Dotyczyły między innymi wprowadzenia celibatu i uniezależnienia Kościoła od władzy świeckiej. Dla poparcia działań Watykanu, Wincenty Kadłubek brał udział w wielu synodach na terenie całej Polski.
Jako biskup krakowski uczestniczył w obradach Soboru Laterańskiego IV, na którym wprowadzono obowiązek spowiedzi i Komunii wielkanocnej, zaostrzono przepisy odnoszące się do małżeństwa, by nie dopuścić do konkubinatów oraz przepisy dotyczące karności kościelnej, zwłaszcza celibatu duchownych.
Fascynacja życiem mnichów
Jeszcze jako biskup krakowski szczególnie wspierał zakony – niektórym z nich nadał prawo do pobierania dziesięciny. Po latach kierowania biskupstwem za pozwoleniem papieża Honoriusza III zrzekł się funkcji i wstąpił do klasztoru Cystersów w Jędrzejowie. Zgodnie z regułą mnichów, zostawił cały swój majątek, wyzbył się bogactwa przynależnego mu z racji biskupstwa i – jak podają źródła – boso, piechotą poszedł do klasztoru. Spędził tam pięć ostatnich lat życia, w ciągu których pisał czwartą część Kroniki. Zdaniem badaczy – najciekawszą, ponieważ opisywała wydarzenia, w których Kadłubek brał udział. Niestety niespodziewana śmierć zakończyła jego życiowe dzieło.
Kronika Polska
Wincenty Kadłubek był pierwszym polskim historykiem. Jego Kronika powstała – jak sam pisał – z miłości do ojczyzny i literatury starożytnej. Na podstawie kronik Galla Anonima spisał dzieje Polski od czasów panowania Mieszka I do Bolesława Krzywoustego dodając motywy baśni. Jego autorskie treści dotyczyły okresu rozbicia dzielnicowego. Obecnie naukowcy podważają wiarygodność historii podawanej przez Wincentego Kadłubka, jednak zwracają uwagę na wybitną jak na tamte czasy znajomość prawa rzymskiego i kanonicznego, do którego się odwoływał.
Kult błogosławionego
Z powodu niedostępności dla wiernych klasztoru cystersów, w których pochowany jest błogosławiony, kult błogosławionego Wincentego Kadłubka rozszerzył się dopiero w XVI wieku. Kroniki klasztoru w Jędrzejowie odnotowały ponad 150 cudów i łask przypisywanych biskupowi krakowskiemu, w tym wiele wskrzeszeń z martwych. Przypisuje się mu także szerzenie czci Najświętszego Sakramentu i wprowadzenie wiecznej lampki do tabernakulum.
Kiedy po 40 latach od śmierci otworzono grób Wincentego Kadłubka, jego szkielet i szaty były w bardzo dobrym stanie, co wzmocniło jego kult. Kilka lat później rozpoczął się jego proces beatyfikacyjny. W 1764 papież Klemens XIII ogłosił go błogosławionym, a w 1959 wszczęty został proces kanonizacyjny. Część jego szczątków spoczywa w katedrze sandomierskiej i na Wawelu.
