Przekraczając próg Muzeum Jana Kochanowskiego w Czarnolesie wchodzimy w symboliczny świat poety i jego epoki, świat niezwykły i pełen tajemniczego oddziaływania na uczucia i zmysły.
Muzeum zostało otwarte w 1961 roku – wówczas ekspozycję tworzyły hol i cztery pokoje. Siedzibą muzeum jest klasycystyczny, pochodzący z XIX wieku, dwór Jabłonowskich, który został zaprojektowany przez Jakuba Kubickiego. Kolejny właściciel, Stanisław Zawadzki, odbudował dwór po pożarze, do którego doszło w 1904 roku.
W Muzeum Jana Kochanowskiego w Czarnolesie znajduje się ekspozycja biograficzna. W sześciu salach muzealnych prezentowane są dzieła poety, opracowania na temat jego życia i twórczości oraz niektóre bezpośrednio z nim związane pamiątki, np. dębowy fotel z herbem, obity skórą z wytłaczanym wzorem (kurdyban) oraz żelazne drzwi z inicjałami i herbem Korwin, pochodzące prawdopodobnie ze skarbczyka spalonego w 1720 roku dworu poety.
Wystawa główna znajdująca się w reprezentacyjnej, parterowej części dworku, nosi tytuł „Jan Kochanowski – duch miejsca i klimat epoki”. Rozpoczyna się w holu, przybywających do muzeum gości symbolicznie wita z gobelinu Krystyny Czarnockiej „czarnoleski gospodarz” wraz ze stojącą u jego boku córką Urszulką. Hol uzupełnia portret Jana Kochanowskiego, pędzla Jerzego Mecha oraz pseudorenesansowy stół z marmurową mozaiką. Na ścianie znajdują się między innymi cytaty z Horacego, Dmochowskiego oraz króciutki biogram poety.
Pierwsza sala wprowadza widza we wspaniały wiek XVI. Pokazuje przemiany jakie w tym czasie zachodziły, w życiu codziennym, sztuce i kulturze w Polsce i Europie. Sala druga prezentuje twórczość poety w okresie dworskim. W gablotach dawne wydania dzieł: Fraszki, Treny, Zuzanna, Szachy.
Trzecia sala to ekspozycja okresu czarnoleskiego. Otwiera ją motto z fraszki Na dom w Czarnolesie. W gablocie przekład Psałterza z 1617 roku, wraz z melodiami Mikołaja Gomółki. W sali tej zobaczyć można dwie kopie obrazów Jana Matejki Kochanowski nad trumną Urszulki oraz Portret Jana Kochanowskiego. W centralnej części sali mieści się znana i cenna rzeźba Zygmunta Trembeckiego Jan Kochanowski z Urszulką. Sala czwarta wprowadza w tematykę obywatelską i patriotyczną której, literackim świadectwem jest „Odprawa posłów greckich”.
Kolejna sala to „gabinet poety”, bardzo swobodny przekaz na temat pomieszczenia, które zapewne było w czarnoleskim dworku. Ma ona na celu skupienie uwagi widza, wywołanie refleksji nad niezwykłością i wielkością jego arcydzieł. Od 2005 roku gabinet jest odmiennie zaaranżowany, ma charakter jakby sceny teatralnej. Rozgrywająca się tu scena, dzieje się po śmierci Urszulki. Tłem jest obraz Hilarego Gilewskiego, według rysunki Juliusza Kossaka Jan Kochanowski – Tren X. Za stołem zrekonstruowana w pełnoplastyczny sposób siedząca postać poety, obok z tacą w ręce żona Dorota z Podlodowskich Kochanowska oraz dwie ich córki.
W gabinecie zobaczyć można słynny czarnoleski fotel, nad nim półka w stylu epoki z dziełami Jana Kochanowskiego, rekonstrukcja zegara godzinowego oraz szesnastowieczna, drewniana rzeźba „Złożenie do grobu”. Przed gabinetem znajduje się wykonana w brązie „Głowa Jana Kochanowskiego” Xawerego Dunikowskiego.
Obok gabinetu znajduje się wąski korytarz z umieszczonymi na ścianach cytatami „poetyckich następców” Jana Kochanowskiego, dla których był wzorem i często niedoścignionym mistrzem. Znaleźć można tu fragmenty utworów Ignacego Krasickiego, Juliana Ursyna Niemcewicza, Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego, Cypriana Kamila Norwida, Bolesława Leśmiana, Mieczysława Jastruna i innych.
Ostatnia sala ukazuje poetę nieśmiertelnego, jego kult oraz tradycję czarnoleską w kulturze polskiej. W sali tej obejrzeć można obraz Karola Millera Odwiedziny w Czarnolesie. Obraz z 1877 roku ilustruje legendę o pobycie kanclerza i hetmana Jana Zamoyskiego w Czarnolesie. Na obrazie widzimy czarnoleskiego gospodarza, w otoczeniu rodziny i licznego dworu w momencie przybycia dostojnego gościa. Po lewej stronie obrazu przedstawiona jest postać Jan Zamoyskiego. Przybywającego w towarzystwie Andrzeja Kochanowskiego – brata poety, również literata. W sali eksponowane są fragmenty portalu z sycyńskiej kaplicy Kochanowskich. Na ścianach liczne cytaty.
Ekspozycję zamyka gobelin Danuty Paprowicz-Michno „Humanista z Czarnolasu”. W piwnicach dworku, w dwóch salach zobaczyć można wystawę Rzeczpospolita Babińska, której temat związany jest z aktywną działalnością poety, w swoistego rodzaju stowarzyszeniu społeczno-literackim.
Kaplica Kochanowskich
Czarnoleską kaplicę ufundowała w 1826 roku Magdalena Lubomirska, według projektu Władysława Czarnowskiego. Z bliżej niewiadomych powodów projektu tego nie ukończyła, dokonała tego jej córka, Teresa z Lubomirskich Jabłonowska. Kaplica została wzniesiona na legendarnych szczątkach „domu Jana Kochanowskiego”. Budowę kaplicy ukończono w 1836 roku.
Budynek został wzniesiony na planie litery „L”. Księżna Jabłonowska zadbała w sposób szczególny o kult poety w Czarnolesie, kolekcjonowała dawne wydania jego dzieł, konserwowała i przechowywała pamiątki po nim. To właśnie kaplica była pierwszą salą wystawową, gdzie prezentowane były pamiątki związane z Janem Kochanowskim.
Z okazji jubileuszu 475. rocznicy urodzin Jana Kochanowskiego w 2005 roku odnowiono kaplicę Kochanowskich i zaprezentowano nowe wystawy: „Rzeczpospolita Babińska” i „Mały Wawel”.
Zespół dworski w Czarnolesie
Zespół dworski na terenie którego znajduje się Muzeum Jana Kochanowskiego w Czarnolesie otoczony jest przez park krajobrazowy z pierwszej połowy XIX wieku. Zaprojektowany został przez Józefa Stichego w stylu angielskim, a przebudowany na początku XX wieku przez Stefana Celichowskiego.
W 1907 roku Stefan Celichowski rozwinął założenia Józefa Stichego, wyraźniej podkreślił elementy geometryczne z długą aleja wjazdową i owalnym podjazdem oraz z odchodzącymi od podjazdu alejkami wewnętrznymi, okalającymi kompozycje stawy, grupy drzew i krzewów.
Park otoczony jest od zachodu, północy i południa (w ostatnich latach zrekonstruowany) sadem owocowym. Granicę parku wyznaczają, tworząc wiatrochronne szpalery: graby, lipy, jesiony i świerki. Po prawej stronie od wejścia do dworu stoi budynek Dawnej Oficyny Dworskiej.
oprac. na podstawie: pl.wikipedia.org oraz msl.nogravity.io
Wirtualny spacer po Muzeum Jana Kochanowskiego w Czarnolesie
